Tesis Yönetimin Tarihi ve Geleceği

Süreyya ŞAHİN

Makina Mühendisi

UTTMD Üyesi

Tesis Yönetimi (TY) tarihini bilmek neden önemli? Dünya genelinde tesis yönetimi pazarının 2020’de 1.253,3 milyar dolar değerinde olduğu ve 2021’den 2030’a kadar hızla büyüyerek 2.525,1 milyar dolar seviyelerine ulaşacağı tahmin ediliyor (1). Türkiye’de ise özellikle son on yılda canlanan tesis yönetim pazarı, hizmet sektöründe çok büyük bir yer kaplamaktadır. Bu sebeple, sektörel olarak geleceği yakalamak ve erken metodolojiler geliştirmek, daha sistemli ve organize bir gelişim göstermek için geçmişe hâkim olmak gerekir.

Tesis, bir tüzel kuruluşun ihtiyaçlarına hizmet etmek üzere inşa ve tesis edilmiş varlıklar topluluğudur (2). Bir tesis amacına uygun şekilde ana faaliyetin yürütülmesi için yapılı çevre içerisinde kurulurken, destek hizmetlerin sağlanması ve yapılı çevrenin ihtiyaçlarının da karşılanması yani yönetilmesi gerekir. İşte bu noktada Tesis Yönetim devreye girer. Yapılı çevre, içinde yaşadığımız binaları, su ve elektrik sağlayan dağıtım sistemleri, ulaşım ve iletişim yolları, köprüler gibi sistemleri kapsayan hayatın her alanına dokunan tüm inşai yapı ve alanları ifade eder (3). TY açısından yapılı çevre, bir saha içindeki binalar, harici tesisler (peyzajlı sahalar), altyapı ve diğer inşai işlerin bütünüdür (2).

Yapılı çevre ve tesislerin insanlık tarihi kadar eski olduğunu söylersek mübalağa yapmış olmayız. Şüphesiz bilinen tarihin ilk yapılarında, o ihtişamlı yapıların korunması ve temizliği belirli bir düzen ve disiplin içerisinde yapılmaktaydı. Türkiye’de bulunan ve MÖ 10.000 yıl önce inşa edilmiş olan Göbekli Tepe, Fransa’nın Brittany bölgesinde bulunan, MÖ 4.500 döneminde inşa edilmiş olan Barnenez mezarlığı, Mısır’ın El Sakkara bölgesinde bulunan, MÖ 3.000 döneminde inşa edilmiş olan piramitler ve mezar yapıları ile o dönemlerin yönetim saraylarını, tesislerin ve tesis yönetimin ilkel dönemi olarak görmek yanlış olmayacaktır. Hatta Mısır piramitleri ve mezar yapılarının özel görevli ve muhafızlar tarafından yağma ve hırsızlığa karşı korunduğu bilinmektedir. Yapıların deprem, sel gibi etkenlerle veya hırsızlık ve yağma ile deforme olması durumunda görevliler müdahale ederek yapıları korudukları, onarım ve bakımlarını yaparak yeniden korumaya aldıkları ve mezarlarda mühürleme yaptıkları eski kayıtlarda tespit edilmiştir (4). Saraylar, ibadethaneler, anıt mezarlar ve hanlar gibi yapılar her zaman bakım, onarım, korunma ve temizlik gibi tesis yönetimin en temel kapsamına dahil olmuşlardır.

Zaman geçtikçe binalar ve yapılı çevre içerisindeki tesisler de değişime uğramış ve gelişmiştir. Bu değişim beraberinde TY alanında farklılaşmayı, sistematik ve profesyonel bir gelişimi beraberinde getirmiştir.

Dünyada Tesis Yönetimi

Tesis yönetimi ve tesis yöneticiliğinin, sistematik ve modern anlamda ortaya çıkışı 1900’lerin ikinci yarısından sonradır. Bazı araştırmacılar tesis yönetime dair ilk organize olan, koordineli ve çok fonksiyonlu ancak dağınık firmaların kökenini genel olarak demiryollarına, özel olarak da Amerika Birleşik Devletleri (ABD) demiryollarına atfetmektedir (5). Özellikle 1950’den sonra Amerika ve Avrupa’da ofis sayılarının çok hızlı çoğalması ve ofis binalarındaki artış, binaların profesyonel olarak yönetilmesini gerektirmiştir.

Tesis Yönetimi (FM – Facilities Management) terimi ilk olarak bir Amerikan firması olan EDS’nin (Electronic Data Systems) kurucusu Ross Perot tarafından kullanılmıştır. Tesis yönetimi terimi bilgisayar teknolojileri ve ağ yönetimi yapan EDS firması tarafından kullanılıyordu ancak tesis yönetimin kapsamı kısa sürede ofis ve binaların diğer ihtiyaçlarını da yönetecek şekilde genişlemiştir (6). O yıllardaki bilgisayarlar şimdikilere göre oldukça büyük, hatta odaları ve binaları kaplayan karmaşık aletlerdi, bu yüzden şimdiki bilgisayarlarla karıştırılmamalıdır.

70’li yıllarda yaşanan enerji krizi sebebiyle maliyetlerin minimize edilmesi büyük önem kazandığında, ofis malzemeleri üretimi yapan Herman Miller 1979 yılında bir grup ofis ve bina kullanıcısını ve çeşitli mülk danışmanlarını bir araya getirdi ve Tesis Yönetimi Enstitüsü (FMI – Facility Management Institute) kuruldu. Böylece tesis yönetimi sektörel anlamda güçlü şekilde temsil edilmeye başlamış oldu (7).

1980’de ABD, Michigan eyaletinde kırk kişilik sektör yöneticisi Ulusal Tesis Yönetimi Derneği’ni (NFMA – National Facility Management Association) kurmuştur. 1982 yılında Toronto, Ontario ve Kanada’da açılan dernekler ile NFMA uluslararası statüye kavuşarak ismini Uluslararası Tesis Yönetimi Derneği (IFMA – International Facility Management Association) olarak yenilemiştir (8). 80’li yıllarda tesis yönetim temel olarak Sert TY (Hard FM) ve Yumuşak TY (Soft FM) olarak iki temel alana ayrılarak dış kaynak kullanımına yönelmiştir. Soft FM; temizlik, catering, yemek hizmetleri, posta hizmetleri gibi faaliyetleri yürütürken, Hard FM; elektrik, mekanik, ısıtma, havalandırma, sıhhi tesisat, bina kontrolü, bina yönetimi, yangın güvenliği gibi daha çok teknik konulara odaklanmıştır (9).

90’lı yıllara geldiğimizde IFMA, sektörde eğitimli Tesis Yönetim Profesyonelleri (TYP) sayısını artırmak için sertifikalı eğitim çalışmaları başlatmıştır (8). Sektörel ihtiyaçların artması ve modern bilgisayarların binalara dahil olmasıyla birlikte günümüz bilişim teknolojileri (BT) ön plana çıkmaya başlamıştır. Bilgisayarların, profesyoneller tarafından kullanılması enerji yönetimi, performans ve iş emirleri takibi, otomasyon gibi konularda bilgisayar destekli tesis yönetimi (CAFM – Computer Aided Facility Management) yazılımlarının kullanılmasını tetiklemiştir. 90’lı yıllar tesis yönetimin, mekânsal planlama ve tasarım, enerji yönetimi, varlık yönetimi, emlak yönetimi, sözleşme yönetimi gibi yeni dinamiklerin ortaya çıkmasıyla Klasik TY (Hard FM ve Soft FM) bakış açısının geliştiği dönem olmuştur (9).

Klasik yaklaşımının gelişmesiyle 2000’li yıllarda Toplam Tesis Yönetim (TFM – Total Facility Management) kavramı ortaya çıkarak iş süreçlerinin öp plana çıktığı, temel tesis ihtiyaçlarının yanı sıra bordro, insan kaynakları, finans ve diğer dahili işlevler için de dış kaynak kullanımına gidildiği görülmektedir. Yine bu dönemde atık yönetimi önceki dönemlere göre daha fazla önem kazanarak TY kapsamına dahil olmuştur (9). Toplam TY kapsamında kuruluş, tesisinin yönetimine ilişkin tüm sorumluluğu sabit bir fiyat karşılığında tek bir hizmet sağlayıcıya devrediyordu, ancak bu yöntem birçok alt yüklenici ve sözleşme sorununu da beraberinde getirmiştir. Bu sorunların çözümü için güçlü yazılı anlaşmaların gerekliliği ve hizmet seviyesi anlaşması (SLA – Service Level Agreement) yönetimi ortaya çıkmıştır (10).

2010 sonrası ve günümüzde TY tamamen bütüncül ve dinamik bir yapıya kavuşarak kâr amacı gütsün veya gütmesin tüm işletme ve örgütlerdeki ana faaliyetin dışındaki bütün destek hizmetleri içine alan bir kapsama ulaşmıştır. İşyeri yönetimi (Workplace Management), işyeri değişim yönetimi, sürdürülebilirlik, enerji verimliliği ve yenilenebilir enerji kullanımı, karbon salımlarında azaltma ve hatta sıfır karbon çalışmaları, risk azaltma, akıllı binaların yönetimi, teknoloji yönetimi, gerçek zamanlı iş emirleri ile hizmet, müşteri deneyimi ve personellerin performansının anahtar performans göstergeleri (KPI – Key Performance Indicator) ile izlenmesi ve geliştirilmesi gibi bir çok yeni kavram ve gereklilik ortaya çıkmıştır.

1960 sonrası bilgisayar sistemlerinin gelişmesiyle inşaat ve mimari alanda iki ve üç boyutlu çizim teknikleri ve bilgisayar destekli tasarım (CAD – Computer-aided design) yazılımları ortaya çıkmıştır. Gelişen yazılımlar mimari tasarımların ve yapılı çevrenin, plan aşamasından inşaat, işletme, kullanım ve yapının ömrünü tamamlayıncaya kadar, yani yaşam döngüsü (life cycle) boyunca izlenmesi, ölçülmesi ve yönetilmesine olanak verecek şekilde gelişmiştir. Özellikle son yirmi yılda binaların ve tesislerin tasarımdan devreye almaya, işletmeden kullanımın sonlandırılmasına kadar geçen süreci yöneten Yapı Bilgi Modellemesi (BIM – Building Information Modeling) sistemleri ortaya çıkmıştır (11, 12). BIM, iki boyutlu tasarım (2D), üç boyutlu tasarım (3D), zaman (4D), ekonomiklik ve bütçe (5D), sürdürülebilirlik (6D) ve tesis yönetim (7D) gibi gelişmiş bölümlere sahiptir. Henüz birçok ülkede mimari tasarım, inşaat ve devreye alma modülleri aktif kullanılan BIM henüz 7D yani tesis yönetim aşamasında çok yenidir.

Dünya genelinde sektörüne yön veren IFMA, ISO TC/267 Teknik Grubuna katılarak 2018 yılında yayınlanan ISO 41000 Tesis Yönetim Standardının geliştirilmesinde kilit rol oynamıştır (8). Bu standart TY kavram ve yaklaşımlarında ortak bir zemin oluşmasını sağlamıştır. Uluslararası Standardizasyon Teşkilatı (ISO) tarafından ISO 41001-11:2018 Tesis Yönetim Sistemi Sözlüğü’nde belirtilen ve IFMA tarafından da benimsendiği şekliyle (2, 13); “Tesis Yönetimi (FM – Facility Management – Facilities Management), insanların yaşam kalitesini ve ana faaliyetin üretkenliğini iyileştirmek amacıyla yapılı (yapısal) çevre içindeki insanları, mekanı ve süreci bütünleştiren organizasyonel bir işlevdir.”

Türkiye’de Tesis Yönetim

Cumhuriyet öncesi döneme bakacak olursak Selçuklu Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu’nda kervansaray ve hanların bakım, onarım, koruma ve temizliğinden sorumlu olan kişilere odabaşı veya han odabaşı denilmekteydi. Odabaşılık mevkiindekiler o kadar önemli ve yetkili kişilerdi ki resmi olarak itibar görmekte ve devlet tarafından muhatap alınmaktaydılar. Özellikle sarayın hizmetlerini gören görevliler Enderun Mektebi denilen dönemin en iyi eğitim kurumlarında eğitilerek görevlendirilir ve en üst odabaşılık makamı olan Has Odabaşı makamına getirilmekteydiler. Osmanlı İmparatorluğu’nun vezirlerinden Pargalı İbrahim’in de has odabaşılıktan geldiği bilinmektedir. (14)

Cumhuriyet döneminden sonra 1960’lı yıllarda 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu (KMK) yayınlanıncaya kadar etkin olarak faaliyet gösteren odabaşılar, belediyelerce ve resmi dairelerce tanınan ve hanlarda söz sahibi olan kişiler olarak görev yapmışlardır. Han ve apartmanların kat mülkiyetine geçmemesi ve yapıda bir odabaşı bulunması durumunda odabaşıların resmi olarak hak talebinde bulunabilecekleri yönünde Yargıtay kararları mevcuttur (15, 16).

1965 yılında 634 sayılı KMK’nın yayınlanmasıyla bina, site ve tesislerin yönetilmesine ilişkin temel kurallar kanunla belirlenmiş oldu. 2007 yılında 5711 sayılı kanun ile, 634 sayılı KMK revize edilerek “Toplu Yapı” kavramı getirilmiştir, ancak yapılan revizyonun TY sorunlarına gerekli katkıyı sağlamakta yeterli olmadığı düşünülmektedir (17).  Cumhuriyetin ilk yıllarından 1970’lere kadar apartman ve hanlarda mülk sahipleri, odabaşılar ve apartman yöneticileri binaların ihtiyaçlarını karşılamıştır. 1965’de KMK’nın yayınlanması ve 1968 yılında Türkiye’nin (dönemine göre) ilk modern çarşı ve alışveriş merkezi olarak açılan İstanbul Manifaturacılar ve Kumaşçılar Çarşısı (İMÇ) ile çok bloklu toplu yapılar dönemi başlamıştır. 6 blok ve 1.117 mağaza ve dükkândan oluşan İMÇ, yaklaşık 160.000 metrekarelik inşaat alanı, otoparkları, kazan daireleri ve ısıtma tesisatları, havalandırma sistemleri, deniz altı seviyede drenaj sistemleri ile teknik, temizlik, güvenlik, posta, kiralama, işletme ve muhasebe gibi tesis yönetim kapsamına giren büyük bir kompleks olarak kurulmuştur (18, 19). Devlet dairelerinin ve binalarının haricinde özel sektörde yapılan bu ilk büyük yapı için, Türkiye’de modern tesis yönetimin başlangıcı diyebiliriz.

1970 sonrasında ülkemizde birçok toplu yapı, konut, alışveriş merkezi yapılmış ve 1993 yılında faaliyete geçen Sabancı Kuleleri ile yüksek binalar ve akıllı binalar dönemi başlamıştır. 1980’li yıllardan sonra özellikle beş yıldızlı otellerde tesis yönetim hizmetleri profesyonelleşmeye başlamıştır. Bunlardan ilki Çırağan Palace Kempinski Oteli olup, tesis yönetim hizmetini yurtdışı menşeili Richard Ehis firmasından temin etmiştir (20). 2000’li yıllardan sonra inşa edilen yüksek binalar, oteller, sağlık kuruluşları ve AVM’ler tesis yönetiminde büyük bir canlanma ve gelişime sebep olmuştur. 1970’ten sonra bina ve tesisler, apartman ve han olmaktan çıkarak daha büyük ve kompleks yapılar halini almıştır. Odabaşılar yerine daha modern ve eğitimli, apartman ve site yöneticileri, işletme müdürleri, elektrik ve makine mühendisleri gibi profesyonel tesis yöneticileri sektörde söz sahibi olmuştur.

2011 yılında Türkiye’de tesis yönetim profesyonelleri olarak görev yapan bir grup mühendis tarafından, Uluslararası Tesis Teknik Müdürleri Derneği, UTTMD (International Association of Facilites Technical Managers Turkey) kurulmuştur. UTTMD, ülke genelinde tesislerin yönetsel ihtiyaçlarına hitap eden eğitim, seminer ve fuarlar düzenlemekte ve tesis yönetimleri ile ilgili tedarikçileri bir araya getirmektedir (21). Apartman ve site yönetimleri ile ilgili dar kapsamlı dernekleri bir tarafa ayıracak olursak, UTTMD tesis yönetimi ve tesis yönetim profesyonelleri alanında ülkemizde kurulmuş ilk profesyonel dernektir diyebiliriz. Sektörün ihtiyaçlarına uygun eğitim ve danışmanlık hizmetleri de veren UTTMD, son dönemde yaşanan Covid-19 pandemisi sürecinde uzaktan eğitim faaliyetleri yürüterek sektöre çok ciddi destekler sağlamıştır.

2017 yılına gelindiğine Türkiye’de faaliyet gösteren ulusal ve uluslararası 15 tesis yönetim firması bir araya gelerek kısa adı TRFMA olan Tesis Yönetim Derneği’ni kurmuştur (22). TRFMA’nın kurulması ve belirli firmaların örgütlenmesi sektörde bir hareketliliğe sebep olmuş ve Mayıs 2019’da Kentsel Tesis Yönetim Derneği (TRKTYD), Kasım 2020’de Profesyonel Tesis Yöneticileri Derneği (PTYD), Ağustos 2022’de Uluslararası Tesis Yöneticileri Derneği (Türkiye) (TESYON) gibi yeni dernekler kurulmuştur (23, 24, 25). Kısa sürede dernekler bir araya gelerek; Haziran 2021’de PTYD öncülüğünde bir grup apartman ve site yönetim derneği tarafından Tesis Yöneticileri Federasyonu (TEYFED) ve Eylül 2021’de ise Tesis Yönetim ve Tedarikçileri Federasyonu kurulmuştur (26, 27). Ayrıca ülkemizde faaliyet gösteren Ulusal Mesleki Yeterlilik Kurumu (UMYK) 6. Seviye bir Tesis Yöneticisi standardı yayınlamıştır. Buna göre önümüzdeki yıllarda tesis yönetimi profesyonellerinin Tesis Yöneticisi mesleki yeterlilik belgesi alması ve bu alanda asgari bilgi ve becerilerini belgelemeleri gerekecektir. (28, 29)

Ülkemizde özellikle son on yılda örgütlenen tesis yönetimi, sektörde standardizasyon, metodoloji, eğitim ve yetkin personel, gelişen teknolojilere uyum gibi ortak noktalarda birlik sağlanması için umut vericidir. 1965 KMK ve 2007 revizyonu, 2004 yılında 5188 sayılı Özel Güvenlik Hizmetleri Kanunu ve 2012 yılında İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu yayınlanması tesis yönetim sektöründe belli başlı kurallar sağlasa dahi sektörün kanun ve yönetmelik esaslı düzenlemelere ihtiyaç duyduğu bir gerçektir. Kurulan dernek ve federasyonların en önemli görevi ve sorumluluğu hiç şüphesiz TY sektöründe uluslararası seviyede mevzuat ve eğitimlerin sağlanması, desteklenmesi ve uluslararası standardizasyonların hayata geçirilmesi olmalıdır.

TY ve Gelecek Trendler

Hem dünyada hem de ülkemizde, TY tarihine baktığımızda çok ciddi bir değişim ve dönüşüm yolculuğu yaşandığı açıkça görünmektedir.

Tesis Yönetim mesleği son elli yılda birçok organizasyon ve tesisin verimliliğini yükseltmiştir. Özellikle bilgisayarların kullanımı ile bilgisayar destekli yazılımların tesis yönetiminde kullanılması sektörü oldukça güçlendirmiştir. Tesis yönetimi daha olgun bir statüye ulaştıkça, talep organizasyonları, hizmet sağlayıcı TY firmaları, alt yükleniciler, tedarikçiler ve tesis yönetim profesyonelleri için üretkenlik ve nitelikler de gelişmektedir. Önümüzdeki yıllarda yazılım, derin öğrenme, makine öğrenmesi, otomasyon, robotik ve yapay zekanın daha etkin olduğunu göreceğiz. Bu gelişmeler, TY ve ana faaliyeti yürüten müşterilerinin (talep organizasyonlarının) küresel iklim değişikliği ve krizi, karbon salımlarında azaltma, sürdürülebilirlik ve yeşil ekonomiye yönelik tutumlarda gönüllülükten ziyade zorunlu tepkiler vermeleri ve aksiyonlar almaları gerekecektir. Yapı bilgi modellemesi gibi bütünleşik sistem ve metodolojiler yapılı çevre ve tesisleri düşünce ve tasarımdan kullanım sonrası devreden çıkarmaya kadar, tüm yaşam döngüsü boyunca yönetecek ve 6D, 7D BIM süreçleri aktif olarak kullanılacaktır.

Enerji krizi, küresel kaynak yetersizlikleri ve gelişen donanımsal ve sanal meta-teknolojiler önümüzdeki yıllarda, ana faaliyeti yürüten tesislerin daha çok kendi işlerine ve odak noktalarına eğilmelerini ve tesislerin yönetimlerini daha verimli ve etkin yürüten profesyonellere bırakmaları kaçınılmaz olacaktır. Gelecek yıllarda yüksek etik değerlere sahip, eğitimli, güvenilir ve nitelikli tesis yönetim profesyonellerine ve uluslararası standartların benimsenerek uygulanmasına ihtiyaç duyulacaktır. İnsan odaklı refah ve işyeri verimliliğinin sağlanmasına odaklanılarak, uzaktan çalışma stratejileri benimsense dahi ofisler, home-ofisler, altyapı sağlayan tesisler, bulut ve sanal bilişim sunucu tesisleri, karanlık fabrika ve tesisler, enerji ve su nakil sistemlerini barındıran yapılı çevre her zaman varlığını koruyarak tesislerin profesyonel olarak yönetilmesi gerekecektir.

Kaynaklar

1            https://www.alliedmarketresearch.com/facility-management-services-market-A06659 (Erişim: 15.12.2022)

2            BS EN ISO 41011:2018 Facility management – Vocabulary,

3            https://www.epa.gov/smm/basic-information-about-built-environment (Erişim: 15.12.2022)

4            Eryiğit Bader, A. 2020. Mısır’da Piramitlerden Mezar Evlere, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 581-610.

5            Nor, M., & Azman, N. (2014). Facility management history and evolution. International Journal of Facility Management, 5(1).

6            Jeffrey R. Yost, “Managing Facilities: Electronic Data Systems, 1962–1984,” in Making IT Work: A History of the Computer Services Industry , MIT Press, 2017, pp.135-151.

7            Wiggins, Jane. (2010). History of Facilities Management. 10.1002/9781444320466.ch1.

8            https://www.ifma.org/about/about-ifma/history/ (Erişim: 15.12.2022)

9            Hodge G, Poglitsch R, Ankerstjerne P (2014) Perspectives on the FM market development. In: ISS white papers. Available via dialog, http://www.publications.issworld.com/ISS/External/issworld/White_papers/Perspectives_on_the_FM_market_development (Erişim: 15.12.2022)

10          Atkin, B., & Brooks, A. (2015). Total facility management,4th E. Wiley-Blackwell,

11          Eastman, C. M., Eastman, C., Teicholz, P., Sacks, R., & Liston, K. (2011). BIM handbook: A guide to building information modeling for owners, managers, designers, engineers and contractors. John Wiley & Sons.

12          Bozdoc, M. (2004). The history of CAD. 3June2003. http://mbinfo. mbdesign. net/CAD-History. htm. Web.

13          https://www.ifma.org/about/what-is-fm/  (Erişim: 07.12.22)

14          Diker, S. A. 2019. Has oda ve teşkilatı, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi,

15          Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2005/13-598 E., 2005/613 K., 16.11.2005 T.,

16          13. Hukuk Dairesi 2014/45248 E., 2015/37335 K., 21.12.2015 T.,

17          Tuzcuoğlu, T. 2013. Kat Mülkiyeti Kanununa Eklenen Toplu Yapılara İlişkin Hükümlerin Değerlendirilmesi, Yaşar Üniversitesi E-Dergisi, 8 (Özel), 2673-2706. https://dergipark.org.tr/tr/pub/jyasar/issue/19146/203226 (Erişim: 15.12.2022)

18          İMÇ Tanıtım Kitabı, 1968

19          https://imc.org.tr/tarihceler/1001  (Erişim: 15.12.2022)

20          Prof. Tanrıvermiş, H., Tesis ve Kaynak Yönetimine Giriş Ders Notları (GGY307), Ankara Üniversitesi UBF Gayrimenkul Geliştirme ve Yönetimi Bölümü, https://acikders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=112267 (Erişim: 15.12.2022)

21          Evcioğlu, K., 2019. Letter from UTTMD Chairman of The Board, https://www.uttmd.org/baskandan (Erişim: 15.12.2022)

22          http://tr-fma.org/tarihce/  (Erişim: 15.12.2022)

23          https://trktyd.org/baskanin-mesaji/  (Erişim: 15.12.2022)

24          https://ptyd.org/hakkimizda/  (Erişim: 15.12.2022)

25          https://www.tesyon.org/hakk%C4%B1m%C4%B1zda  (Erişim: 15.12.2022)

26          https://teyfed.org/tuzuk/  (Erişim: 15.12.2022)

27          https://tr-fma.org/tytfed-kuruluyor/ (Erişim: 15.12.2022)

28          Şahin, S. 2021. Tesis Yönetim Nedir? İnşaat Tedarik Dergisi, Sayı 12, https://www.insaattedarik.com.tr/tag/insaat-tedarik-dergisi-sayi-12/page/2/ (Erişim: 15.12.2022)

29          https://portal.tyc.gov.tr/yeterlilik/tesis-yoneticisi-seviye-6-myk-mesleki-yeterlilik-belgesi-TR00102550.html  (Erişim: 15.12.2022)

Makina Mühendisi Süreyya ŞAHİN’in Önceki Yazıları

Tesis Yönetimi Nedir?